Orofaciale pijn

Orofaciale pijn, oftewel pijn die gevoeld wordt in het gebied van het hoofd, de nek en de mond, is een probleem dat regelmatig voorkomt. Het is belangrijk om te weten dat deze pijnklachten niet alleen fysieke, maar ook emotionele sporen kunnen nalaten.

Deze pagina is er speciaal voor mensen die te maken hebben met orofaciale pijn en hiervoor (medische) hulp zoeken of al in behandeling zijn. We willen u voorzien van heldere informatie over wat u kunt verwachten en u handvatten bieden om met de pijn om te gaan. Ook wijzen we u op plekken waar u aanvullende ondersteuning kunt vinden. Onthoud dat u er niet alleen voor staat en dat er hulp beschikbaar is om u door deze periode heen te helpen.

Op deze informatiepagina verwijst de term "orofaciale pijn" naar chronische pijn in plaats van acute orofaciale pijn. De pijn houdt langer aan dan de initiële genezingsfase van drie maanden. Dit betekent dat de pijn niet langer dient om het gebied dat aanvankelijk beschadigd was te beschermen. We zullen twee vormen van chronische orofaciale pijn bespreken. Aan de ene kant hebben we episodische spontane orofaciale aandoeningen, waarbij de pijn afwisselend en vaak onvoorspelbaar is. Anderzijds zijn er continue orofaciale pijnaandoeningen, waarbij de pijn hardnekkig en vaak niet aflatend is.

Episodische spontane orofaciale pijn

Trigeminus zenuwletsels:
Trigeminus zenuwletsels zijn zenuwbeschadigingen die het gevolg kunnen zijn van kaakchirurgie, injecties, implantaten en wortelkanaalbehandelingen. Wanneer gevoelszenuwen beschadigd zijn, genezen ze soms niet, wat kan leiden tot chronische pijn. Dit is een intense pijn die vaak wordt uitgelokt door eten, drinken, spreken, kussen en externe factoren zoals een koud briesje. Soms kan de pijn constant zijn met of zonder pijnvrije episodes.

Trigeminale Autonome Cefalalgie (TAC):
Ze veroorzaken ernstige, episodische, intense pijn rond het oog met symptomen zoals:
- tranende ogen
- loopneus of verstopt neusgat
- hangend ooglid
- vernauwde pupil
- blozen en zweten van het gezicht.

Episodische migraine:
Migraine is misschien wel het meest bestudeerde hoofdpijnsyndroom. Naar schatting 17 procent van de vrouwen en 6 procent van de mannen heeft last van migraine. De aandoening manifesteert zich meestal tussen de 20 en 40 jaar. Migraine wordt gekenmerkt door vijf of meer hoofdpijnaanvallen die elk 4 tot 72 uur duren, zonder symptomen tussen de aanvallen en met matige tot ernstige pijn. De pijn is vaak kloppend van aard. Andere kenmerken van migraine zijn extreme gevoeligheid voor licht (fotofobie), afkeer van harde geluiden (fonofobie), misselijkheid en overgevoeligheid voor geuren (osmofobie). De pijn verergert bij inspanning en verbetert als je slaapt.

Trigeminus neuralgie (TN):
Typische trigeminusneuralgie wordt gekenmerkt door plotselinge, stekende, elektrische, schokachtige of brandende pijnepisoden van minder dan twee minuten in een of meer takken van de nervus trigeminus. Tussen de aanvallen hebben patiënten meestal geen symptomen. De pijn kan worden uitgelokt door bepaalde dagelijkse activiteiten zoals eten, praten, het wassen van het gezicht of tandenpoetsen. Het syndroom komt het meest voor bij patiënten ouder dan 50 jaar. Het verloop kan vele jaren variëren en symptoomvrije periodes van maanden of jaren zijn niet ongewoon. Het probleem met TN is dat het in het beginstadium vaak lijkt op kiespijn, wat zowel de patiënt als de (tand)arts kan misleiden.

Voortdurende aandoeningen van orofaciale pijn

Temporomandibulaire disfunctie (TMD):
Temporomandibulaire disfunctie is een van de meest voorkomende orofaciale pijnaandoeningen die volwassenen treffen tijdens periodes van stress, zoals examenperiodes. Het gaat gepaard met oorpijn en verergert bij het openen van de mond, het eten van hard voedsel en het uitoefenen van druk op het gewricht. TMD-pijn kan het best worden verholpen met geruststelling en pijnstillers, vooral door overbelasting van het kaaksysteem te vermijden. Overbelasting kan bijvoorbeeld optreden door tanden op elkaar te klemmen en te knarsen. Tekenen van een slechte functie zijn onder andere frequent klikken, een knarsend geluid of gevoel tussen bot en kraakbeen (crepitus), of vastzetten van het temporomandibulaire gewricht. Al deze symptomen zijn het gevolg van het niet soepel bewegen van de botten.

Pijn in de kaakspieren is vaak gerelateerd aan chronisch tandenknarsen of tandenknarsen (bruxisme). Een conservatieve behandeling is het meest effectief voor deze aandoening. Dit houdt in dat slechte gewoonten overdag worden afgeleerd en dat patiënten fysiotherapie en specifieke orale spalken (een soort plastic beugel) voor 's nachts krijgen, samen met geruststelling en pijnstillers. Een chirurgische behandeling wordt zelden aanbevolen.

Burning Mouth Syndrome (BMS):
Burning Mouth Syndrome (mondbranden, tongbranden) wordt gedefinieerd als chronische pijn of ongemak van de slijmvliezen van de mond met een onbekende oorzaak, nadat andere mogelijke oorzaken zijn uitgesloten. De aandoening komt vaker voor bij vrouwen tijdens de overgang van menopauze naar postmenopauze. Patiënten melden een constant brandend gevoel, meestal aan de voorkant van de tong. Andere veel voorkomende plaatsen zijn de voorkant van het harde gehemelte en de binnenkant van de lippen. Soms is de hele mond aangedaan.

Persisterende Dento-Alveolaire Pijn (PDAP) en Atypische Neuralgie:
Dit verwijst naar persisterende tandpijn die ook kan optreden na tandheelkundige behandelingen zoals een wortelkanaalbehandeling.

Post-Herpetische Neuralgie:
Huidletsels in het gezicht kunnen worden veroorzaakt door reactivatie van het varicella-zostervirus in gevoelszenuwen. Ernstige pijn die twee of meer maanden aanhoudt na acute huidlaesies wordt postherpetische neuralgie genoemd. Postherpetische neuralgie treedt meestal op na een episode van gordelroos. Het treft zelden de mond en het gezicht.

Chronische orofaciale pijn kan uitputtend zijn, met gevolgen op meerdere fronten: fysiek, emotioneel, mentaal en gedragsmatig. Het kan soms leiden tot vicieuze cycli die moeilijk te doorbreken zijn.

Fysieke effecten

De precieze kenmerken van orofaciale pijn verschillen van geval tot geval en van persoon tot persoon. Het is echter duidelijk dat het primaire lichamelijke effect de ervaring van pijn is. De lichamelijke gevolgen van orofaciale pijn moeten in samenwerking met uw behandelteam worden aangepakt.

De normale functies van het gezicht en de mond worden aanzienlijk aangetast door aanhoudende of geprovoceerde pijn, wat de psychologische impact op de patiënt versterkt.

Emotionele effecten

De voortdurende pijn en het ongemak die gepaard gaan met orofaciale pijnaandoeningen kunnen uw emotionele welzijn aanzienlijk beïnvloeden. In eerste instantie kan het stellen van een diagnose verlichting brengen, omdat het probleem wordt herkend en benoemd. Orofaciale pijn kan echter leiden tot uitdagende emotionele reacties:

• Toegenomen prikkelbaarheid: U kunt boos zijn over uw orofaciale pijn, de tijd die het heeft gekost om de diagnose te krijgen en de beperkingen in uw dagelijks leven die het met zich meebrengt. De prognose op lange termijn en de kans op volledig herstel zijn niet altijd duidelijk, wat tot frustraties kan leiden.
• Verhoogd risico op depressie: Leven met een chronisch gezondheidsprobleem kan het risico op een neerslachtig of depressief gevoel verhogen. Gevoelens van verdriet, gevoelloosheid, hopeloosheid, negatieve gedachten over jezelf, anderen of de wereld, eenzaamheid of het gevoel niet gesteund te worden kunnen opkomen. Als je ooit het gevoel hebt dat het leven niet de moeite waard is, is het van vitaal belang om een arts in te lichten, je huisarts te bezoeken of spoedeisende hulp te zoeken, vooral als je denkt dat je naar aanleiding van dergelijke gedachten zou kunnen handelen.
• Piekeren en angst: Je kunt je voortdurend zorgen maken over de gevolgen van de aandoening. Hardnekkige gedachten als 'Is er blijvende schade?', 'Zal dit weggaan?' en 'Zal ik me ooit beter voelen en zal de pijn ophouden?' kunnen sommige activiteiten belemmeren.

Deze gevoelens zijn volkomen natuurlijk en kunnen in verschillende stadia van de ziekte ontstaan wanneer je nieuwe informatie verwerkt. Ze kunnen in de loop van de tijd komen en gaan en verdwijnen vaak als je in het reine komt met je aandoening. Als ze echter aanhouden, zijn er manieren om ze aan te pakken, die verderop in de brochure worden besproken.

Effecten op het denken

Ons begrip van ervaringen hangt grotendeels af van onze denkprocessen. Positieve gedachten kunnen heilzaam zijn en helpen om moeilijke tijden door te komen. Tijdens stressvolle periodes kunnen we echter geplaagd worden door niet-helpende gedachten, vaak 'niet-helpende denkstijlen' genoemd, die bepaalde patronen volgen. Het herkennen van deze patronen kan heilzaam zijn. Enkele voorbeelden zijn:

• Gedachten lezen: "De dokter denkt dat ik mijn pijn overdrijf."
• Zwart-wit denken: "Omdat de artsen geen resultaten kunnen garanderen, is het tijdverspilling."
• Zelfkritiek en etikettering: "Ik kan niet ontsnappen aan deze sombere gedachten of positief zijn. Ik ben een mislukking."
• Zelfopleggende taal: "Ik moet hiermee omgaan en een normaal leven leiden. Ik moet dit onder controle krijgen.
• Zwart-wit denken: "Niets verbetert; ik kan net zo goed opgeven."
• Catastrofaal denken: "Ik zal me nooit beter voelen."
• De toekomst voorspellen: "Wat als ik te gehandicapt ben om te werken en mijn baan verlies?"

Misschien herken je je in sommige van deze uitspraken of heb je je eigen unieke uitspraken.

Effecten op acties

Bepaalde acties kunnen een positieve invloed hebben op hoe je je fysiek en emotioneel voelt, zoals:

• Gezond eten.
• Lichaamsbeweging nemen.
• Een goede slaaproutine hebben.
• Tijd vrijmaken voor activiteiten die je leuk vindt.

Omgekeerd kunnen sommige gewoonten op korte termijn verlichting bieden, maar je welzijn op lange termijn verslechteren doordat ze 'duurzame' acties belemmeren:

• Roken.
• Illegale drugs gebruiken.
• Overmatig alcoholgebruik.
• Buitensporig veel tijd doorbrengen met het spelen van videospelletjes of tv-kijken.

Je kunt dingen gaan vermijden door angst, gebrek aan interesse of ongemak. Bijvoorbeeld, het uitstellen van medische afspraken of het stoppen met nuttige medicijnen lijkt in eerste instantie makkelijker, maar dit soort vermijding kan op de lange termijn problemen verergeren.

Vicieuze en deugdzame cycli

In de bovenstaande paragrafen is beschreven hoe uw lichaam, gedachten, gevoelens en gedrag beïnvloed kunnen worden door orofaciale pijn. Misschien is het je opgevallen hoezeer deze aspecten met elkaar verbonden zijn, wat betekent dat een verandering op het ene gebied kan doorwerken in het andere. Onze gedachten over een situatie kunnen bijvoorbeeld onze gevoelens en handelingen dicteren. Deze relatie kan gevisualiseerd worden als een cyclus. Terwijl sommige cycli op een positieve, behulpzame manier werken (deugdzame cycli), kunnen andere cycli negatief op elkaar inwerken (vicieuze cycli).

Voorbeeld van een vicieuze cirkel:

Sam kreeg de diagnose typische trigeminusneuralgie en worstelde met de onvoorspelbaarheid van zijn pijn. Tandenpoetsen of eten boezemde een immense angst in om een pijnepisode te veroorzaken.

Sam ontwikkelde een routine die uren langer duurde dan normaal om te bereiden en te eten, in de hoop een pijnepisode te voorkomen. Als vrienden hem uitnodigden om uit te gaan, dacht Sam: "Dan heb ik geen tijd meer voor al het andere dat ik moet doen. Als gevolg daarvan ging hij nooit uit, wat leidde tot gevoelens van eenzaamheid en het onvermogen om iets anders op zijn dag te doen.

Voorbeeld van vicieuze cirkel:

Sarah kreeg de diagnose postherpetische neuralgie. Door de constante pijn ging ze het huis niet uit, tenzij dat nodig was. Ze voelde zich snel verveeld, hopeloos en geïsoleerd. Toen ze na een paar weken probeerde naar buiten te gaan, voelde ze zich angstig en kreeg ze steeds meer pijn. Ze dacht: "Als het alleen maar erger wordt elke keer als ik naar buiten ga, dan heeft het geen zin." Als gevolg daarvan isoleerde Sarah zich nog meer en voelde ze zich steeds eenzamer en depressiever.

De behandeling van chronische orofaciale pijn is gestructureerd rond vier primaire pijlers, in volgorde van belangrijkheid:

1. Zelfhulp: Leren omgaan met chronische orofaciale pijn
2. Psychologische ondersteuning
3. Medicatie
4. Chirurgische ingrepen

Omgaan met pijn in het gezicht

Het is belangrijk om te onthouden dat volledige verlichting niet altijd haalbaar is als u met aangezichtspijn leeft. Het is echter wel mogelijk om manieren te vinden om de pijn te beheersen, door te gaan met uw leven en u over het algemeen beter te voelen.

Negatieve gedachten aanpakken

De hele dag door worden we voortdurend gebombardeerd met gedachten. Deze gedachten kunnen prettig, onprettig of neutraal zijn. Beschouw de geest als een constante commentator die licht werpt op onze omgeving. Vaak is dit commentaar constructief en richt het zich op prettige gebeurtenissen of dierbare herinneringen. Tijdens stressvolle periodes kan de geest echter de nadruk leggen op de negatieve kanten, door spijt uit het verleden op te roepen of sombere toekomstbeelden te schetsen. Het is belangrijk om te begrijpen dat, hoewel deze gedachten misschien helemaal juist aanvoelen, ze niet altijd representatief zijn voor de werkelijkheid. Erkennen dat gedachten slechts gedachten zijn - geen feiten - kan voorkomen dat ze ons overweldigen.

Om negatieve gedachten aan te pakken

1. Erken ze: Besteed aandacht aan wat je gedachten 'zeggen'.
2. Daag ze uit: Stel jezelf vragen om de geldigheid van deze gedachten te beoordelen. Bijvoorbeeld:
   • Waarom geloof ik dat deze gedachte waar is?
   • Is er bewijs dat anders suggereert?
   • Is er een ander perspectief op deze gedachte?
   • Welk advies zou ik een vriend met soortgelijke gedachten geven?
   • Wat zijn de voor- en nadelen van deze manier van denken?

Zelfs als dit de negatieve gedachten niet wegneemt, kan het de impact ervan verminderen.

Denk bijvoorbeeld aan Sam, die moeite had met zijn dagelijkse routine uit angst voor een aanval van trigeminusneuralgie. Door zijn negatieve gedachten te herkennen en uit te dagen, was Sam in staat om zijn perspectief te veranderen en geleidelijk aan weer sociale interacties in zijn leven op te nemen, waardoor gevoelens van wanhoop en angst afnamen.

Op dezelfde manier leerde Sarah, die vanwege haar pijn voor afzondering koos, haar zelfondermijnende overtuigingen aan te vechten, waardoor ze weer contact kreeg met vrienden en meer grip kreeg op het omgaan met haar pijn.

Mindfulness

Als het niet helpt om gedachten direct uit te dagen, overweeg dan om mindfulness te beoefenen. Deze aanpak legt de nadruk op aanwezig blijven en je meer bewust worden van je gedachten en lichamelijke sensaties. In plaats van automatisch te reageren op gedachten, stimuleert mindfulness een nieuwsgierig, niet-oordelend onderzoek ervan.

Voor wie geïnteresseerd is, kan ACT (Acceptance and Commitment Therapy) een aanvulling zijn op deze mindful benadering.

Onproductief gedrag aanpakken

Gezond leven omvat vaak advies over voeding, slaap, beweging en medicatie. Als je gewoontes hebt ontwikkeld die tegen deze aanbevelingen ingaan, kan het effectiever zijn om positief gedrag te introduceren in plaats van te proberen negatief gedrag volledig te elimineren.

Houd hiervoor rekening met je waarden (bijv. familie, gezondheid, hobby's) en handel in overeenstemming hiermee. Het kan bijzonder therapeutisch zijn om dingen te doen die je leuk vindt of die je een gevoel van voldoening geven.

Omgaan met boosheid en prikkelbaarheid

Boosheid is een natuurlijke emotie, maar het wordt problematisch als het buitensporig is, slecht getimed of langdurig. Boosheid ontstaat vaak als we ons onrecht aangedaan voelen of als ons iets ontzegd wordt waarvan we denken dat we er recht op hebben. Lichamelijke gewaarwordingen die gepaard gaan met woede, als gevolg van de vecht-of-vluchtreactie van het lichaam, zijn onder andere een snelle hartslag, kortademigheid, spanning en zweten.

Boosheid beheersen: Herken en betwist boze gedachten met vragen als "Hoe belangrijk is dit?" of weeg de voor- en nadelen van zo'n denkwijze af.

Psychologische therapie

Psychologische therapie is een essentieel onderdeel van de behandeling van chronische pijn. Uw behandelend arts kan u hierover meer informatie geven en u zo nodig doorverwijzen.

Medicaties voor orofaciale pijn

Er zijn verschillende medische interventies beschikbaar om de oorzaken en symptomen van orofaciale pijn aan te pakken. Medicijnen die kunnen worden voorgeschreven zijn antidepressiva, anti-epileptica en pijnstillers. Het is cruciaal om de verschillende medische behandelopties met je behandelteam te bespreken.

Uw arts kan u medicijnen hebben voorgeschreven voor orofaciale pijn. Dergelijke medicijnen kunnen antidepressiva en anti-epileptica zijn.

Bepaalde antidepressiva hebben naast hun antidepressieve werking ook pijnstillende eigenschappen, omdat ze het natuurlijke pijnremmingssysteem van het lichaam versterken. Mogelijke antidepressiva die worden voorgeschreven voor pijnbehandeling zijn:

• Redomex® (amitriptyline)
• Nortrilen® (nortriptyline)
• Cymbalta® (duloxetine)
• Efexor® (venlafaxine)

Specifieke anti-epileptica bestrijden niet alleen aanvallen, maar verlichten ook pijn. Ze worden vaak voorgeschreven bij neuropathische pijnen. Mogelijke anti-epileptica die worden voorgeschreven voor pijnbehandeling zijn:

• Lyrica® (pregabaline)
• Tegretol® (carbamazepine)
• Trileptal® (oxcarbazepine)
• Neurontin® (gabapentine)

Het is normaal dat je de eerste week of weken minimale verandering in je symptomen ervaart. Het pijnstillende effect van anti-epileptica kan zich pas een week na het begin manifesteren, terwijl dat van antidepressiva vaak tot drie weken kan duren. Deze medicijnen hebben meer tijd nodig om een volledig effect op het lichaam te hebben. Voortijdig stoppen met de medicatie kan ertoe leiden dat de pijn niet afneemt.

Behandeling

De arts zal je de meest geschikte medicatie en dosering voorschrijven. Hij of zij kan ook een schema opstellen om je te helpen de medicatie geleidelijk op te voeren. Het is van vitaal belang dat je dit schema strikt volgt.

Tips voor het innemen van antidepressiva

• Neem je medicatie dagelijks op ongeveer hetzelfde tijdstip. Dit zorgt voor een betere pijnstilling en minder bijwerkingen.
• In eerste instantie zal een lage dosis worden voorgeschreven. In overleg en volgens voorschrift van de arts kan de medicatie langzaam worden verhoogd.
• Je kunt deze medicatie het beste tijdens of na de maaltijd innemen om misselijkheid te voorkomen.
• Stop nooit op eigen houtje met deze medicatie. Overleg altijd met je arts. De medicatie moet ook geleidelijk worden afgebouwd.

Vaak voorkomende bijwerkingen van antidepressiva

Misselijkheid en braken

Deze bijwerkingen komen vaak voor als je begint met antidepressiva, maar verdwijnen vaak na een paar dagen. Indien nodig kun je tijdelijk medicijnen nemen tegen misselijkheid.

Vermoeidheid, slaperigheid, duizeligheid

Deze bijwerkingen treden vaak op bij het starten of verhogen van de dosering, maar verdwijnen meestal na een paar weken.

Constipatie

Constipatie komt vaak voor. Het drinken van voldoende water, het consumeren van vezelrijk voedsel of het innemen van een laxeermiddel kan helpen.

Andere mogelijke bijwerkingen

• Gewichtstoename
• Beven
• Overmatig zweten
• Hartkloppingen
• Angst
• Slapeloosheid of rusteloosheid
• Stemmingswisselingen

Tips voor het innemen van anti-epileptica

• Het is het beste om de medicijnen dagelijks rond dezelfde tijd in te nemen. Dit zorgt vaak voor een betere verlichting van de pijn en minder bijwerkingen.
• In eerste instantie zal een lage dosis van deze medicatie worden voorgeschreven. In overleg en volgens voorschrift van de arts kan de dosering langzaam worden verhoogd.
• Stop nooit op eigen houtje met deze medicatie. Overleg altijd met je arts. De medicatie moet ook geleidelijk worden afgebouwd.
• De hoogste dosis kun je het beste 's avonds innemen.

Vaak voorkomende bijwerkingen van anti-epileptica

Vasthouden van vocht

Je kunt vocht vasthouden, vooral in de benen of voeten, wat kan leiden tot gewichtstoename. Indien nodig kan de arts diuretica voorschrijven.

Sufheid, duizeligheid (roesgevoel)

Deze symptomen komen vaak voor bij het starten van de behandeling of het verhogen van de dosis, maar verdwijnen vaak na twee tot drie weken. Het is niet nodig om hiervoor extra medicatie te nemen.

Verminderde concentratie

Andere mogelijke bijwerkingen

• Verwardheid
• Wazig zicht
• Droge mond
• Toegenomen eetlust
• Beven
• Onregelmatige bewegingen van ledematen
• Misselijkheid en braken
• Stemmingswisselingen
• Hoofdpijn
• Opvliegers

Problemen met het stoppen met medicatie

Sommige medicijnen kunnen afhankelijkheid veroorzaken, wat betekent dat je ontwenningsverschijnselen kunt krijgen als je plotseling stopt met het innemen van het medicijn. Het is dus cruciaal om samen met je huisarts een afbouwschema op te stellen, zodat je veilig kunt stoppen als dat gewenst of nodig is.

Problemen met het wijzigen van huidige medicatie

Net als het starten van een medicijn, kan het verhogen van de dosering leiden tot bijwerkingen. Deze effecten zijn over het algemeen minder uitgesproken en verdwijnen vaak binnen zeven tot tien dagen.

In sommige gevallen zijn verschillende chirurgische procedures beschikbaar voor de behandeling:

• Injecties
• Implantaten
• Zenuwablatie: een vloeistof, hitte of bestraling wordt gebruikt om een klein zenuwgebied te deactiveren
• Decompressie: procedure om de druk op de zenuw te verminderen

Chirurgische behandelingen zijn zelden de primaire methode om chronische pijn aan te pakken. Of u een geschikte kandidaat bent, moet grondig worden onderzocht door een specialist. Als deze optie wordt overwogen, zal uw huisarts u doorverwijzen.